Συγκλονιστικός είναι ο Πρόλογος του βιβλίου, στο οποίο βασίστηκε η τεράστια κινηματογραφική επιτυχία Zorba the Greek (Ζορμπάς ο Έλληνας) του Μιχάλη Κακογιάννη, με πρωταγωνιστή τον Άντονι Κουΐν. Ο Νίκος Καζαντζάκης ανοίγει την καρδιά του γράφοντας για τον Ζορμπά (ο οποίος στην πραγματικότητα ονομαζόταν Γιώργης Ζορμπάς και δεν επισκέφθηκε ποτέ την Κρήτη). Παραθέτουμε εδώ ενδεικτικά: «[...] Στη ζωή μου, οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα ονείρατα· από τους ανθρώπους, ζωντανούς και πεθαμένους, πολύ λίγοι βοήθησαν τον αγώνα μου. Όμως, αν ήθελα να ξεχωρίσω ποιοι άνθρωποι αφήκαν βαθύτερα τ’ αχνάρια τους στην ψυχή μου, ίσως να ξεχώριζα τρεις τέσσερεις: τον Όμηρο, τον Μπέρξονα, το Νίτσε και το Ζορμπά. »[...] ο Ζορμπάς μ’ έμαθε ν’ αγαπώ τη ζωή και να μη φοβούμαι το θάνατο. »[...] Γιατί αυτός είχε ό,τι χρειάζεται ένας καλαμαράς για να σωθεί: την πρωτόγονη ματιά που αδράχνει ψηλάθε σαϊτευτά τη θροφή της· τη δημιουργική, κάθε πρωί ανανεούμενη, αφέλεια, να βλέπει ακατάπαυτα για πρώτη φορά τα πάντα και να δίνει παρθενιά στα αιώνια καθημερινά στοιχεία – αγέρα, θάλασσα, φωτιά, γυναίκα, ψωμί· [...] σα να ’χε μέσα του μια δύναμη ανώτερη από την ψυχή, και τέλος το άγριο γάργαρο γέλιο από βαθιά πηγή, βαθύτερη από το σπλάχνο τού ανθρώπου, που ανατινάζουνταν απολυτρωτικό στις κρίσιμες στιγμές από το γέρικο στήθος τού Ζορμπά· ανατινάζουνταν και μπορούσε να γκρεμίσει, και γκρέμιζε, όλους τους φράχτες –ηθική, θρησκεία, πατρίδα– που άσκωσε γύρα του ο κακομοίρης ο άνθρωπος για να κουτσοπορέψει ασφαλισμένα τη ζωούλα. [...] »Ας του δώσουμε λοιπόν το αίμα μας να ζωντανέψει. Ας κάμουμε ό,τι μπορούμε να ζήσει λίγο ακόμα ο εξαίσιος αυτός φαγάς, πιοτής, δουλευταράς, γυναικάς κι αλήτης. Η πιο πλατιά ψυχή, το πιο σίγουρο σώμα, η πιο λεύτερη κραυγή που γνώρισα στη ζωή μου.» «Ο Ζορμπάς ο Έλληνας είναι ένα μυθιστόρημα μοναδικό, παράξενο και γοητευτικό, στο οποίο ανθίζουν ξανά τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά τής κλασσικής ελληνικής λογοτεχνίας. »Γύρω από τον άντρα που ήξερε να σκοτώνει, να λέει ψευτιές, να μοιχεύει και ν’ αγαπά, βγαίνοντας από καθεμιά από αυτές τις εμπειρίες –ακόμη και από την πιο επαίσχυντη– με θαυμαστή αίσθηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ο συγγραφέας βάζει σε τροχιά τους διάφορους χαρακτήρες τού μυθιστορήματός του, το οποίο είναι, αδιαμφισβήτητα, το πιο εκπληκτικό από όσα έγραψε μέχρι σήμερα. Η γριά σαντέζα, που τα μεγάλα κύματα της θάλασσας την έριξαν από μιαν άσωτη ύπαρξη πάνω στο απομονωμένο νησί τής Κρήτης, η όμορφη χήρα, που την ποθούν ακόλαστα πολλοί άντρες και αργότερα δολοφονείται βάρβαρα, ο Μιμηθός, ο μελαγχολικός “τρελός τού χωριού” που, μόνος αυτός μέσα σε τόσο μίσος, θα κλάψει τον θάνατό της, ο Ζαχαρίας, ο παλαβός μοναχός, φλογερός και επαναστατικός, νέος Πάρσιφαλ ενός διεφθαρμένου κόσμου, αγαπούν, μισούν και πεθαίνουν πάνω στη μαγευτική γη και κάτω από τον πυρωμένο ήλιο τού νησιού που φιλοξένησε τα παλάτια τού Μίνωα και όπου, στον απέραντο ουρανό του, φτερουγίζει ακόμα η πανάρχαια ανάσα των Ελλήνων θεών.» (Από την ιταλική έκδοση Nikos Kazantzakis Zorba il Greco, Aldo Martello Editore, Milano.) «Ο Αλέξης Ζορμπάς, ο ήρωας του μυθιστορήματος, είναι ένας εργάτης που συνοδεύει τον αφηγητή στην Κρήτη. Ο Ζορμπάς είναι μια φιγούρα δημιουργημένη σε τεράστια κλίμακα: τα χρόνια τού βίου του δεν έχουν θολώσει τη φλόγα με την οποία ζει, τον ενθουσιασμό με τον οποίον ανταποκρίνεται σε ό,τι του προσφέρει η ζωή, είτε επιβλέπει εργάτες σε ορυχείο, είτε αντιμετωπίζει τρελούς καλόγερους σε μοναστήρι, είτε ξομπλιάζει τις ιστορίες των περασμένων περιπετειών του, ή κάνει έρωτα. »Ο Ζορμπάς έχει αναδειχθεί ως ένα από τα αληθινά αλησμόνητα δημιουργήματα της λογοτεχνίας –ένας χαρακτήρας στη μεγάλη παράδοση του Σεβάχ τού Θαλασσινού, του Φάλσταφ και του Σάντσο Πάντσα– και το βιβλίο είναι ένα σύγχρονο κλασσικό έργο, που ξεχειλίζει από πνεύμα, φαντασία, και χαρά τής ζωής.» (Από την αγγλική έκδοση Zorba the Greek by Nikos Kazantzakis, Simon and Schuster, New York 1952.) «Σε μιαν ακτή τής Κρήτης, δυο άντρες εγκαθίστανται για να εκμεταλλευτούν ένα λιγνιτωρυχείο. Ο ένας τους επιχειρεί να δραπετεύσει από το πυρετώδες και απογοητευτικό σύμπαν τής γνώσης. Ο σύντροφός του, στον οποίον μόλις εμπιστεύθηκε τη διεύθυνση των εργασιών, είναι ο Αλέξης Ζορμπάς, μια εκπληκτική φιγούρα Μακεδόνα, μισός αρχαίος φαύνος, μισός Σεβάχ ο Θαλασσινός. Ανάμεσα στον αρρωστημένο από τον πολιτισμό άντρα, τον αγκυλωμένο από επιφυλάξεις και θρεμμένο με ανατολίτικη φιλοσοφία, και σ’ αυτόν τον εξηντάρη, που κινητοποιείται από ισχυρά ένστικτα, υφαίνεται ο δεσμός μιας φανατικής φιλίας. Ποσώς ενδιαφέρει ότι η εκμετάλλευση του ορυχείου καταλήγει σε αποτυχία: οι δυο άντρες λένε αντίο, όμως το παράδειγμα του Ζορμπά θα συνεχίσει να στοιχειώνει εκείνον που βρέθηκε στον δρόμο του. »Ξεχειλίζοντας από χυμούς και σφρίγος, πλούσιο από κάθε απόθεμα ανόθευτου φολκλόρ, αυτό το βιβλίο, που αποτελεί ταυτόχρονα περισυλλογή, ποίημα και μυθιστόρημα, διατρέχεται από ένα λυρισμό εξαιρετικής απλότητας στον τόνο, που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του και μοιάζει να έρχεται από τα βάθη των αιώνων. Κατανοεί κανείς πώς ένα τέτοιο έργο μπορούσε να έχει πάνω στον Τόμας Μανν αυτή τη σοκαριστική δύναμη που έχουν οι πρώτες συναντήσεις: ο μεγάλος Γερμανός συγγραφέας δεν δίστασε να το παραλληλίσει με τα αριστουργήματα της αρχαίας εποποιΐας. Απέχοντας από το να συνεχίσει την αιώνια έριδα ανάμεσα στην ποίηση και την πραγματικότητα, την πράξη και το όνειρο, τη συνείδηση και το πεπρωμένο, ο Νίκος Καζαντζάκης ήξερε να της ξαναδώσει μια ρώμη και μια rusticité απείρως ανανεωτικές. Αυτή η παράκαμψη στη χώρα των θεών, αυτή η κεραυνοβόλα παρείσφρηση στην Ελλάδα, της οποίας η ίδια η φτώχια προδιαθέτει για θαύματα, αντηχεί μοναδικά στη σύγχρονη λογοτεχνία μας, πλησιάζοντας, ταυτόχρονα, τους μεγάλους Ρώσσους αφηγητές και τους τραγικούς.» (Από τη γαλλική έκδοση Nikos Kazantzaki, Alexis Zorba, Plon [στη σειρά Feux Croisés], Paris 1962.) «Ο Καζαντζάκης με την ανάσα του εισήγαγε στην πρόζα του όλους τους θερμούς ανέμους τής Μεσογείου, το φως της, τα χρώματά της, τη θλίψη της. Αλλά, κι αυτό είναι εκπληκτικότερο, δημιούργησε στον Ζορμπά έναν από τους μεγαλύτερους χαρακτήρες τής σύγχρονης μυθοπλασίας. Το μυθιστόρημα αντικατοπτρίζει την Ελληνική ευθυμία στα καλύτερά της. Ο Ζορμπάς, αγνός και ατόφυος στα αισθήματα, φέρνει πανωλεθρία στους καλόγερους, στον λογιοτατισμό και στη ζωή τής παραίτησης. Ο χαρακτήρας του “γράφει” το βιβλίο για τον συγγραφέα του, πλαταίνει την προσωπικότητα του αφηγητή και ψυχαγωγεί σε ένα επίπεδο που μόνον ο Νόρμαν Ντάγκλας, σ’ αυτό το είδος, έχει προσεγγίσει. Για τον γνώστη τής μυθοπλασίας [...], δεν βρίσκουμε λόγια αρκετά αντάξια για να του συστήσουμε το βιβλίο τού κ. Καζαντζάκη, εξαιρετικά μεταφρασμένο [από τον Jonathan Griffin].» The Times Magazine Supplement «Μια αναζωογονητική εξόρμηση στις πιο ηλιόλουστες περιοχές τού ανθρώπινου πνεύματος. Εντελώς διαχρονικό...» New York Times «Κάθε σελίδα είναι ζωντανή, με ιδέες και ολοκάθαρες εικόνες που έχουν την ακρίβεια και τη συγκεντρωμένη, δονούμενη ποιότητα της ποίησης.» The New Yorker «Ο Ζορμπάς κάνει τους ήρωες των περισσότερων έργων μυθοπλασίας να μοιάζουν με μουντά, δυσπεπτικά φαντάσματα...» Time Magazine