Εκδόσεις Καζαντζάκη, Πάτροκλος Σταύρου

Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε ο Κύκλος Μνήμης και Τιμής που διοργάνωσαν οι Εκδόσεις Καζαντζάκη [Πάτροκλος Σταύρου] για να τιμήσουν τη 54η επέτειο από τον θάνατο τού απροσκύνητου και ασυμβίβαστου Ανθρώπου-Ψηλορείτη της Κρήτης, Νίκου Καζαντζάκη.

Πόσα έχουν γραφεί, και πόσα άραγε θα γραφούν ακόμη, για την Κωμωδία τού Δάντη; Ο επιγραμματικός χαρακτηρισμός που της απέδωσε ο Βοκάκιος, Θεία, στάθηκε τόσο σύμφωνος με τις καρδιές όσων τη διάβασαν, ώστε να ενσωματωθεί στον τίτλο της. Ο Νίκος Καζαντζάκης θεωρούσε τον Δάντη ως μια από «τις ψυχές που έθρεψαν την ψυχή του» και δεν αποχωριζόταν μια μικρού σχήματος έκδοση του ιταλικού πρωτοτύπου τής Θείας Κωμωδίας. Ο αχόρταγος ταξιδευτής τού ορατού και του μη αισθητού κόσμου δεν μπόρεσε να μην ενδώσει στην πρόκληση να αποδώσει στα ελληνικά το αριστούργημα αυτό της ιταλικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στην έκδοσή μας περιλαμβάνονται και τα τρία μέρη τού έργου: Κόλαση, Καθαρτήρι, Παράδεισος, αλλά και Εισαγωγή με βιογραφικά στοιχεία για τον Δάντη και ανάλυση του έργου (με εξωτερικό και εσωτερικό διάγραμμα), καθώς και πολυσέλιδα Σχόλια και Λεξιλόγιο, όλα τού Νίκου Καζαντζάκη.

Ο Παντελής Πρεβελάκης συμπατριώτης, φίλος και ομότεχνος του Καζαντζάκη, με σεβασμό και σχολαστικότητα μας δίνει μιαν από τις πληρέστερες και εγκυρότερες βιογραφικές πηγές γι’ αυτόν: «Η καθαρότητα του βίου του και η ευγένεια των σκοπών του επέτρεπαν στον Καζαντζάκη να μην αποκρύπτει τις αντιδράσεις του... Η προοδευτική αποκάλυψη του ζωντανού ανθρώπου αποτελεί τη βαθύτερη γοητεία τούτου εδώ του βιβλίου… Αλλά η φύση τής επιστολογραφίας το έχει να χειρίζεται και πράματα δευτερεύοντα, καθώς ο επιστολογράφος βρίσκεται μπερδεμένος στην πλεκτάνη τού χρόνου. Ανήκει επομένως στον αναγνώστη να παρακολουθήσει τα φανερώματα του καταγωγικού πυρήνα και να τα συγκροτήσει σε μιαν ενότητα, αν θέλει να υπερβεί τα τυχαία γεγονότα και να κατακτήσει ένα Πρόσωπο».

Οι παλαιότερες ελληνικές εκδόσεις τής Ασκητικής –και ουδείς μπορεί να πει επακριβώς πόσες και πότε έγιναν– περιείχαν μόνο το κείμενο του Νίκου Καζαντζάκη, χωρίς σχολιασμό. Μετά την τελική έκδοση του 1945, οριστική θεωρείται πλέον η, με φιλολογική και τυπογραφική επιμέλεια του Δρος Πατρόκλου Σταύρου και σε συνεργασία με τη θετή μητέρα του Ελένη Ν. Καζαντζάκη, τυπωθείσα το 1985, με το σύστημα της μονοτυπίας, στα Τυπογραφεία Ζαβαλλή στη Λευκωσία και εικοσάκις έκτοτε επανεκτυπωθείσα στην Αθήνα. Από τον Ιούλιο του 2007 κυκλοφορεί συμπληρωμένη με Επίμετρο, το οποίο περιέχει διαφωτιστικό ενημερωτικό κείμενο του Δρος Σταύρου και εικόνες (χειρόγραφο και φωτογραφίες τού Νίκου Καζαντζάκη, εξώφυλλα πρώτων εκδόσεων).

Πρόκειται για τη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία τού Νίκου Καζαντζάκη, την οποίαν ο θάνατος δεν του επέτρεψε να ολοκληρώσει. Γεγονότα και θρύλοι, βιώματα και ελπίδες, όνειρα και απογοητεύσεις, οράματα και χίμαιρες, ιδέες, εμπνεύσεις και έργα, ταξίδια φυσικά και πνευματικά, η πατρίδα και ο κόσμος, πρόγονοι και σύγχρονοι, το πρότυπο του «μελλούμενου ανθρώπου», αναδύονται από τις σελίδες αυτής της πνευματικής αναφοράς που ο Νίκος Καζαντζάκης ένιωσε την ανάγκη να απευθύνει στον μεγάλο Κρητικό «παππού» του: τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Ελ Γκρέκο. Στη νέα έκδοση της Αναφοράς στον Γκρέκο (Απρίλιος 2009), με ανατύπωση του μυθιστορήματος όπως στοιχειοθετήθηκε με μονοτυπία το 1982 στη Λευκωσία, για πρώτη φορά το κείμενο του Καζαντζάκη συνοδεύεται από Επίμετρο, με Ενημερωτικό Σημείωμα του Εκδότη-Επιμελητή και με εικόνες.

Εβδομήντα και πλέον αποσπάσματα από το ποιητικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη, που ανθολόγησε ο “Πατριάρχης” των Κρητικών Γραμμάτων Στυλιανός Αλεξίου, εμβληματική μορφή των Γραμμάτων μας, με διεθνή ακτινοβολία. Η ΟΔΥΣΕΙΑ, έντεκα Δράματα (Τραγωδίες) και εννέα Τερτσίνες του οικουμενικού μας συγγραφέα σε ένα συναρπαστικό ποιητικό πανόραμα, διανθισμένο με χαρακτικά του μεγάλου Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα εμπνευσμένα από την ΟΔΥΣΕΙΑ. Περιέχονται, ακόμη, Εισαγωγικά Σημειώματα του Στ. Αλεξίου και κρίσεις ξένων φιλολόγων για την ΟΔΥΣΕΙΑ. Η Α΄ Έκδοση έγινε το 1977 από τον Δήμο Ηρακλείου Κρήτης. Η Β΄ Έκδοση, με νέα στοιχειοθεσία και άλλες βελτιώσεις, με Πρόλογο και επιμέλεια του Δρος Πατρόκλου Σταύρου, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη από τον Μάιο του 2010.

Μία από τις πιο πλήρεις και έγκυρες βιογραφικές πηγές για τον Νίκο Καζαντζάκη. Γράφει για τον Ασυμβίβαστο ο Δρ Πάτροκλος Σταύρου, θετός γιος τής Ελένης Ν. Καζαντζάκη και εκδότης των έργων τής ίδιας και του Νίκου της: «Η συγγραφέας αυτού του βιβλίου έζησε με τον Νίκο Καζαντζάκη τριάντα ολόκληρα χρόνια. Ήταν γι’ αυτόν σύντροφος και σύζυγος, συμπαραστάτης και βοηθός, φίλος και συνοδοιπόρος. [...] Και τον απεικονίζει με το λιτό και περιεκτικό γράψιμό της, με χάρη και πληρότητα. [...] Μέσα από τις σελίδες τού αποκαλυπτικού τούτου βιβλίου με τα άγνωστα ως τώρα κείμενα και με τις πρωτοφανέρωτες πτυχές αναδύεται ακέραιη, ζωντανή, δυναμική, φορτισμένη με τους αγώνες και τις αγωνίες και τις εξάρσεις της η πολύπλαγκτη μορφή τού μεγάλου Κρητικού, που άπλωσε στον αιώνα μας το πνευματικό όραμα και όνομα της Ελλάδας σ’ όλη τη γη. [...]»

Ένας διανοούμενος συναντά στον Πειραιά ένα γέρο μιναδόρο μακεδονικής καταγωγής, και επιστρέφει στο γενέθλιο νησί του για να εκμεταλλευτεί ένα λιγνιτωρυχείο. Επιθυμεί να αφιερωθεί σε μιαν εργασία χειρωνακτική, με την ελπίδα να γιατρευτεί από τη θεωρητική του αδράνεια. Αλλά σύντομα αλλάζει στόχους, γιατί ο γερο-Αλέξης Ζορμπάς αποκαλύπτει ένα ανεξάντλητο θησαυρό από εμπειρίες, που μαγεύουν τον διανοούμενο. Η εκμετάλλευση του ορυχείου γίνεται έτσι ένα πρόσχημα, που τους επιτρέπει να χαρούν ατέλειωτες συζητήσεις και αλήτικες περιπέτειες, που προκαλούνται από την παρουσία μιας γερασμένης Γαλλίδας σαντέζας, ιδιοκτήτριας του κοντινού πανδοχείου. Ο Ζορμπάς είναι μια ύπαρξη αχόρταγη, χωρίς προκαταλήψεις, και δέχεται ατάραχα τη φτώχια και την πραγματικότητα του νησιού, που καταβάλλουν τον νέο του σύντροφο. Ωστόσο, οι δυο φίλοι έχουν κάτι κοινό: την ανησυχία, στον Ζορμπά παράφορη, στον αφηγητή υποταγμένη, μπροστά στο μυστήριο της ζωής. Το ύφος, άκρως πλούσιο και τολμηρό, καθώς απεικονίζει ανάγλυφα την έντονη διαφορά ανάμεσα σε δύο χαρακτήρες και σε δύο αντίθετες αντιλήψεις τού κόσμου, καθιστά τον Ζορμπά ένα από τα καλύτερα έργα τού Καζαντζάκη. (Από την ιταλική έκδοση Nikos Kazantzakis Zorba il greco, Arnoldo Mondadori Editore, Milano 1976.)

«Έργο πίστης» χαρακτηρίζει αυτό το βιβλίο της η Ελένη Ν. Καζαντζάκη, που το έγραψε απ’ ευθείας στα γαλλικά και, χρόνια αργότερα, το απέδωσε η ίδια στα ελληνικά. Πρόκειται για μια ολοζώντανη βιογραφία τού Μαχάτμα Γκάντι σε μορφή εξομολόγησης. Γνώρισε μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία, όπου, μάλιστα, ζητήθηκε από τη συγγραφέα και πραγματοποίησε διαλέξεις για τον Γκάντι. Το βιβλίο κυκλοφόρησε και στα ισπανικά, στο Σαντιάγο τής Χιλής. Ο Μαχάτμα Γκάντι, στον οποίον η συγγραφέας έστειλε τα δύο πρώτα γαλλικά αντίτυπα, της απάντησε με επιστολή, όπου εκφράζει την ελπίδα του πως: «εκείνοι, για τους οποίους μοχθήσατε να γράψετε το βιβλίο, θα ωφεληθούν από αυτό». Μοιραζόμενοι την ίδια ελπίδα, προχωρήσαμε και σε δεύτερη έκδοσή του, με νέα, ηλεκτρονική στοιχειοθεσία και δύο Επίμετρα: Στο πρώτο περιέχονται δύο κείμενα της Ελένης Ν. Καζαντζάκη από τις γαλλικές εκδόσεις τού έργου, μεταφρασμένα για πρώτη φορά στα ελληνικά. Το δεύτερο Επίμετρο κατά βάσιν απαρτίζεται από κείμενα “τρίτων” για το έργο: Εισαγωγή τού Maurice Martin-du-Gard στην α΄ γαλλική έκδοση (1934), Εισαγωγή τού Jean Herbert στη γ΄ και στη δ΄ γαλλική έκδοση (1947, 1948) και Σημείωμα του Εκδότη-Επιμελητή Πατρόκλου Σταύρου, ο οποίος πραγματοποίησε τις ελληνικές εκδόσεις (1983, 2009). Ακόμη, παρατίθενται αποσπάσματα από γαλλικές κριτικές για το βιβλίο, όπως δημοσιεύθηκαν –στα ελληνικά– στο περιοδικό Ο Κύκλος (1934), και φωτογραφίες των εξωφύλλων των ξένων εκδόσεων (γαλλικών και ισπανικής), με δύο φωτογραφικά πορτραίτα τού Μαχάτμα Γκάντι από τις εκδόσεις εκείνες. Βεβαίως, διατηρείται η αναπαραγωγή τής επιστολής τού Γκάντι προς τη νεαρή, τότε, συγγραφέα αυτής τής βιογραφίας του, με μεταγραφή και μετάφρασή της στα ελληνικά. Η β΄ αυτή έκδοση είναι αφιερωμένη στη μνήμη τής Ελένης Ν. Καζαντζάκη, με τη συμπλήρωση πέντε χρόνων από τον θάνατό της, το 2004, ημέρα των γενεθλίων τού συζύγου της Νίκου Καζαντζάκη (18 Φεβρουαρίου).

Το πολύκροτο έργο τού, παρεξηγημένου μεν, κλασσικού δε, Μακιαβέλλι, σε συναρπαστική μετάφραση του Νίκου Καζαντζάκη, με μελέτες και σημειώματα για τον Καζαντζάκη, την Ιταλία και τον Μακιαβέλλι, από τον Πανεπιστημιακό Καθηγητή Γεράσιμο Γ. Ζώρα, τον Εκδότη Δρα Πάτροκλο Σταύρου και τον Ιταλό υποψήφιο Διδάκτορα Marco Riccobon.

Η ζωή, η συγγραφή, ο πνευματικός ανήφορος και ο θάνατος του μεγάλου συγγραφέα. Χρονογραφία και Εργογραφία, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και αποσπάσματα από γνωστά και άγνωστα έργα του, για το επετειακό έτος 2007 (50 χρόνια από τον θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, 26 Οκτωβρίου 1957) και όχι μόνο. Μια έκδοση που υπερβαίνει την ημερολογιακή μορφή και αποβαίνει αληθινό λεύκωμα.

Καταλυτική υπήρξε για τον Νίκο Καζαντζάκη η γνωριμία του με τη Ρωσία και πλούσιοι οι λογοτεχνικοί καρποί της: Τόντα-Ράμπα, Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, Ταξιδεύοντας: Ρουσία.

«Από πατέρα σε γιο οι Κρητικοί περνούν το μίσος για τον Τούρκο, τον άπιστο που υποδούλωσε τα Βαλκάνια μετά την άλωση τής Κωνσταντινούπολης: περίπου τέσσερεις αιώνες οργής, που διοχετεύεται σε εξεγέρσεις και σε σφαγές ξεκινούν και ξαναξεκινούν χωρίς ανάπαυλα. Το 1821 σφράγισε για τους γείτονές τους στην ηπειρωτική Ελλάδα την αφετηρία για την κατάκτηση της ανεξαρτησίας. Πότε, λοιπόν, θα ’ρθει κι η δική τους σειρά; »Κάποιαν άνοιξη, εποχή τής ανανέωσης, το ερώτημα αυτό περισσότερο από ποτέ δονεί τα νεύρα τους και δεν χρειάζονται και πολλά για να πάρει φωτιά η Κρήτη. Ο πασάς και ο μητροπολίτης, ο Τούρκος και ο χριστιανός αρχηγός αντιστοίχως, προσπαθούν να αποτρέψουν την πυρκαγιά. Γι’ αυτό, λίγο πριν από το Πάσχα τού 1889, ανατίθεται στον Νουρήμπεη να καλέσει σε συνάντηση τον Καπετάν Μιχάλη, για να του ζητήσει να βάλει γνώση στον αδερφό του τον Μανούσακα, ο οποίος ήθελε, για χλευασμό, να βάλει ένα γάιδαρο μέσα στο τζαμί. Αλλ’ ο Νουρήμπεης, θέλοντας να καλοπιάσει τον καλεσμένο του, φωνάζει την όμορφη χανούμισσά του Εμινέ, για να τραγουδήσει προς τιμήν του: αυτό θα αποτελέσει τη σπίθα από την οποία θα ξεσπάσει ένα από τα πιο βίαια επεισόδια της πάλης ενάντια στους Τούρκους, που διεξάγεται από τους επικούς χαρακτήρες αυτού του φλογερού και ταραχώδους μυθιστορήματος, που είναι ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας.» (Από τη γαλλική έκδοση Nikos Kazantzaki, La liberté ou la mort, Plon, Paris 1956.)

«Ο Νίκος Καζαντζάκης, που συχνά αναφέρεται ως ο Όμηρος της σύγχρονης Ελλάδας, δεν είναι άσχετος προς τους ήρωες της Ελληνικής αρχαιότητας. Σ’ αυτό το ιστορικό μυθιστόρημα, που βασίζεται στη ζωή τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Καζαντζάκης έχει αντλήσει τόσο από την πλούσια παράδοση του ελληνικού θρύλου, όσο και από τα καταγεγραμμένα χειρόγραφα ιστορικών αρχείων, για να αναδημιουργήσει έναν Αλέξανδρο σε όλες τις πολύπλευρες όψεις του – τον Αλέξανδρο τον θεό· τον Αλέξανδρο τον απόγονο του Ηρακλή που έκανε τους δώδεκα άθλους· τον Αλέξανδρο τον μύστη, τον τολμηρό οραματιστή που προοριζόταν να φέρει σε πέρας μια θεϊκή αποστολή· τον Αλέξανδρο τον θνητό, με σάρκα και οστά, που πότε-πότε δεν είναι ανώτερος από τον κοινό στρατιώτη που καβγαδίζει και πίνει. »Το μυθιστόρημα, που αντιστέκεται στον πειρασμό να απεικονίσει τον Αλέξανδρο με το περίβλημα του καθαρά ρομαντικού θρύλου, καλύπτει τη ζωή του από τα δεκαπέντε του χρόνια μέχρι τον θάνατό του [...]. Ξεκινά με το πρώτο του ανδραγάθημα, όταν δαμάζει το περίφημο άλογο, τον Βουκεφάλα, και τον βλέπουμε κυρίως μέσα από τα μάτια του νεαρού γείτονά του, ο οποίος τελικά γίνεται αξιωματικός στον στρατό του και τον ακολουθεί στην εκστρατεία του για να κατακτήσει τον κόσμο. »Το βιβλίο, που αρχικά γράφτηκε σαν επιμορφωτικό βοήθημα για νεαρούς αναγνώστες, προορίζεται και για τον ενήλικα νου εξ ίσου και, όπως οι θρύλοι των παλαιών, είναι ψυχαγωγικό αλλά και διδακτικό για αναγνώστες όλων των ηλικιών.» (Από την αγγλική έκδοση Nikos Kazantzakis, Alexander the Great, Ohio University Press, Athens (Ohio)-London, U.S.A. 1982.)

Η «Εναίσιμος επί Υφηγεσία Διατριβή» τού αριστούχου Διδάκτορος της Νομικής Σχολής Αθηνών Νίκου Καζαντζάκη και η αρχή τής –καθοριστικής– πνευματικής γνωριμίας του με τον μέγα Νίτσε, με διαφωτιστική Εισαγωγή τού Εκδότη Δρος Πατρόκλου Σταύρου και δύο ντοκουμέντα (του 1906 και του 1909).

Το υπερβατικό πορτραίτο τού φλογερού και φυσιολάτρη Αγίου Φραγκίσκου τής Ασσίζης από τον Νίκο Καζαντζάκη, για πρώτη φορά σε σχολιασμένη έκδοση (Μάρτιος 2008). Στην ανατύπωση του μυθιστορήματος προστίθεται Επίμετρο, όπου ο Εκδότης-Επιμελητής Δρ Πάτροκλος Σταύρου σκιαγραφεί τη σχέση τού Καζαντζάκη με τον Άγιο Φραγκίσκο, και με τον μεγάλο ανθρωπιστή Άλμπερτ Σβάιτσερ, τον οποίον θεωρεί ως τον «Άγιο Φραγκίσκο τού καιρού μας». Περιλαμβάνεται, ακόμη, άρθρο τού Καζαντζάκη για τον Σβάιτσερ, στον οποίον αφιερώνει το βιβλίο.

Το συναρπαστικό μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, στο οποίο βασίστηκε η πολύκροτη ταινία τού Μάρτιν Σκορσέζε The Last Temptation of Christ, σε σχολιασμένη έκδοση. Οι προηγούμενες εκδόσεις τού Τελευταίου Πειρασμού στα ελληνικά –και δεν μπορεί κανείς να ξέρει επακριβώς πόσες έγιναν– περιείχαν μόνο το κείμενο του συγγραφέως. Στην 20ή επανεκτύπωση (Ιανουάριος 2008) του έργου, όπως αυτό, με βάση την πρώτη έκδοσή του το 1955, ξαναστοιχειοθετήθηκε και τυπώθηκε το 1984, προσθέσαμε Επίμετρο με Ενημερωτικό Σημείωμα του Εκδότη-Επιμελητή Δρος Πατρόκλου Σταύρου και Παράρτημα με αποσπάσματα από την επίσημη Εφημερίδα των Συζητήσεων τής Βουλής, των συζητήσεων κατά το 1955 στη Βουλή των Ελλήνων για τον Νίκο Καζαντζάκη, κατόπιν τής καταφοράς τής Ιεράς Συνόδου τής Εκκλησίας τής Ελλάδος εναντίον του. Δίδονται στοιχεία για την αναγραφή τού βιβλίου στον Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων τού Βατικανού (Index) και για τις διώξεις τού Καζαντζάκη στην Ελλάδα από Εκκλησία και Πολιτεία, και φωτίζεται η ανθρώπινη, συγγραφική, εκδοτική και κοινωνικο-πολιτική περιπέτεια του επίμαχου αριστουργήματος.

«Ο Βραχόκηπος είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που προσπαθεί να σώσει την ψυχή του, έχοντας, ωστόσο, έντονη την επίγνωση ότι άλλοι γύρω του μάχονται για την ίδια τους τη ζωή και τον καλούν να ενωθεί μαζί τους. Ίσως κανένα άλλο έργο τού Νίκου Καζαντζάκη δεν πλησιάζει τόσο στο να μας δώσει ολόκληρο το μέτρο τού πνευματικού αγώνα του, όσο αυτό το μυθιστόρημα, που γράφτηκε στο ζενίθ τής βίαιης σύγκρουσης μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας.» (Από την αγγλική έκδοση Nikos Kazantzakis, The Rock Garden, Simon and Schuster, New York 1963.) Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε τον Βραχόκηπο απευθείας στα γαλλικά, γλώσσα στην οποίαν έμελλε να εκδοθεί το 1959, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του. Η ελληνική έκδοση περιλαμβάνει, εκτός από το κείμενο του μυθιστορήματος, Πρόλογο και Σημείωμα του Παντελή Πρεβελάκη, ο οποίος το μετέφρασε στα ελληνικά.

Από τον Ιούνιο του 2011 η ΟΔΥΣΣΕΙΑ κυκλοφορεί ξανά σε μικρότερο σχήμα και πολυτονικό ορθογραφικό σύστημα, όπως το είχε επιμεληθεί φιλολογικά ο Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλης σε συνεργασία με τον ίδιο τον Νίκο Καζαντζάκη το 1955-56. Η πρώτη έκδοση της καζαντζακικής ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ έγινε το 1938 σε μεγάλο σχήμα, με το ιδιαίτερο ορθογραφικό και τονικό σύστημα του ποιητή. Το 2006 κυκλοφόρησε η πρώτη ομοιότυπη, συλλεκτική έκδοσή της.

Το πρώτο βιβλίο τού Νίκου Καζαντζάκη, σε σχολιασμένη έκδοση με: το αυθεντικό κείμενο της πρώτης έκδοσης (1906), την αλήθεια για την Ιρλανδέζα μούσα που το ενέπνευσε, σημειώματά της προς τον Καζαντζάκη και φωτογραφία της, καθώς και βιβλιοκρισίες τής εποχής (λ.χ. του Κωστή Παλαμά) και μία μεταγενέστερη (του νεοελληνιστή Κίμωνα Φράιαρ).

«Οι Αδερφοφάδες μιλούν για την αδελφοκτόνο σύγκρουση σε ένα χωριό κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο στα τέλη τής δεκαετίας τού 1940. Πολλοί από τους χωριανούς, μαζί και ο Καπετάν Δράκος, ο γιος τού εφημέριου, ο παπα-Γιάνναρος, πήραν τα βουνά και ενώθηκαν με τους κομμουνιστές αντάρτες. Είναι Μεγάλη Εβδομάδα και, με τον φόνο, τον θάνατο και την καθημερινή καταστροφή, ο παπα-Γιάνναρος αισθάνεται ότι κουβαλάει στους ώμους του τις αμαρτίες τού κόσμου.» (Από τη γαλλική έκδοση Nikos Kazantzaki, Les frères enemis, Plon, Paris 1978.) Η έκδοση 2009 των Αδερφοφάδων περιέχει, για πρώτη φορά, Επίμετρο (του Εκδότη-Επιμελητή Δρος Πατρόκλου Σταύρου), με πραγματολογικά σχόλια και ιστορικές πληροφορίες για τα δραματικά γεγονότα που ενέπνευσαν το έργο, το οποίο υπερβαίνει τα τοπικά δεδομένα του και προσλαμβάνει οικουμενικούς συμβολισμούς επώδυνων και καταστροφικών ανθρώπινων παθών.

Το πρώτο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη. Το έγραψε το 1908 στο Παρίσι, όπου βρισκόταν για μεταπτυχιακές σπουδές. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ο Νουμάς, σε 24 συνέχειες, το 1909-1910, με το ψευδώνυμο “Πέτρος Ψηλορείτης”. Στη δημοσίευση αυτή βασισθήκαμε για την πρώτη έκδοση του έργου σε βιβλίο, τον Οκτώβριο του 2007, 50ή επέτειο του θανάτου τού συγγραφέα (26 Οκτωβρίου 1957). Πρόκειται για έκδοση με πλούσια συνοδευτικά κείμενα, ντοκουμέντα, εικόνες. Η πρώτη ανατύπωση έγινε τον Σεπτέμβριο του 2008.

Ένα υπέροχο μυθιστόρημα για παιδιά, και όχι μόνο. Μύθος, ιστορία και αρχαιολογία, αισθήματα και ιδανικά μπλέκονται συναρπαστικά με την πλοκή και τους ολοζώντανους χαρακτήρες τού έργου. Ο Νίκος Καζαντζάκης, που τόσο αγάπησε τα παιδιά, τους προσφέρει ένα βιβλίο γραμμένο με έμπνευση, φροντίδα και πολύ μεράκι, ένα βιβλίο που απορροφά όποιον το ανοίξει.

Στο γνωστό από την αρχαιότητα Συμπόσιον, θέμα και αντικείμενο είναι ο έρως. Στο Συμπόσιον του Καζαντζάκη, βασικό θέμα είναι το θείον, η θε(ι)ότης. Η έκδοση του Συμποσίου τον Απρίλιο του 2009 πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το μόνο γνωστό ως υπάρχον χειρόγραφο του έργου, που φυλάσσεται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο. Είναι η πρώτη φορά που βιβλίο τού Νίκου Καζαντζάκη εκδίδεται μαζί με το χειρόγραφό του. Στην έκδοση 2009 περιλαμβάνονται, επίσης, δύο Επίμετρα και εικόνες των “συμποσιαστών” και όχι μόνον. Στο πρώτο Επίμετρο ο αναγνώστης θα βρει επιστολή τού Καζαντζάκη σχετική με το Συμπόσιον, προς τον φίλο του Εμμανουήλ Παπαστεφάνου, ενώ στο δεύτερο υπάρχουν σχόλια και πληροφορίες για το έργο από τον Ομότιμο Καθηγητή Φιλοσοφίας τού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Βασίλειο Α. Κύρκο, τον Καθηγητή Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, και τον Εκδότη των έργων τού Νίκου και της Ελένης Καζαντζάκη και Επιμελητή τού βιβλίου Δρα Πάτροκλο Σταύρου. Διατηρείται και το Σημείωμα του Επιμελητή τής πρώτης έκδοσης (1971) Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλη.

Ένα υπέροχο ταξιδιωτικό βιβλίο, όπου τη συναρπαστική ιστορική αναδρομή τού απώτερου παρελθόντος διαδέχονται οι ολοζώντανες καταγραφές και περιγραφές τού παρόντος. Ιστορία, μνημεία, τέχνη, κοινωνία, οικονομία, βιομηχανία, λαός, πόλεις, πανεπιστήμια, προσωπικότητες, πρότυπα, νεολαία – είναι όλα εκεί, λάμποντας με φωτεινά και σκοτεινά χρώματα μπροστά στα μάτια τού αναγνώστη. Με δυο επιπρόσθετα κείμενα του συγγραφέα, για την Αγγλία και την Κύπρο και για «το γαλάζο πουλί τής ελευτερίας» που, σαν ξεμυτίσει από τα σύνορα της Αγγλίας, μεταμορφώνεται σε αιματόβρεκτο ιμπεριαλιστικό όρνεο.

Συναρπαστικός καρπός τού ταξιδιού τού Νίκου Καζαντζάκη ως δημοσιογράφου το 1935. Επιστρέφοντας από το δεύτερο ταξίδι του εκεί με την Ελένη του, πεθαίνει στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, στις 26 Οκτωβρίου 1957. Η Ελένη συμπληρώνει το βιβλίο βασισμένη σε σημειώσεις του και προσθέτει Επίμετρο (1961) για μοναχικό της ταξίδι στην Άπω Ανατολή. Η νέα έκδοση (2006) εμπλουτίζεται με φωτογραφίες και με Σημείωμα του Δρος Πατρόκλου Σταύρου, γι’ αυτή τη συγγραφική και ανθρώπινη περιπέτεια.

Ισπανία: η χώρα τού καυτού ήλιου, των πορφυρών ρόδων, της πλούσιας τέχνης, της Κάρμεν και του Δον Κιχώτη; Ή μήπως η χώρα τού Σάντσου, της θρησκευτικής και πολιτικής παραφοράς, της βάρβαρης ταυρομαχίας και του αδελφοκτόνου μίσους; Ο εμφύλιος σπαραγμός της: υπόθεση «ιδιωτική» ή πανανθρώπινη; Το πολύπλευρο, πολύπαθο πρόσωπο της αγαπημένης χώρας, πριν και κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο που τη σημάδεψε εσωτερικώς και διεθνώς, επιχειρεί να αποτυπώσει με την απαράμιλλη πέννα του ο Νίκος Καζαντζάκης, ανταποκριτής αθηναϊκών εφημερίδων, αλλά κυρίως και πάντοτε αγιάτρευτος ταξιδευτής.

Πόσο διαφέρουν οι άνθρωποι από τόπο σε τόπο; Πόσο μοιάζουν με τους αλλοεθνείς τους; Χώρες, τοπία, πολιτισμοί, λαοί, κοινωνίες, άτομα, ιστορία, τέχνες, γράμματα: τι πλούτος και τι πηγή έμπνευσης για μια καρδιά ζωντανή, για ένα νου διεισδυτικό, για μια ψυχή ανήσυχη και ευαίσθητη, όπως του Νίκου Καζαντζάκη! Ο συγγραφέας που απερίφραστα «ομολόγησε» πως οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του υπήρξαν «τα ταξίδια και τα ονείρατα», απλώνει μπροστά μας ένα πολύχρωμο, πολύεδρο μωσαϊκό εμπειριών, περιγραφών και ερμηνειών, που αβίαστα –αλλ’ όχι ανάλαφρα– μας ταξιδεύει στον κόσμο, γύρω μας και μέσα μας.

Μοναδική, καταλυτική υπήρξε για τον Νίκο Καζαντζάκη η γνωριμία του με τη Ρωσία και πλούσιοι οι λογοτεχνικοί καρποί της: Τόντα-Ράμπα, Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, Ταξιδεύοντας: Ρουσία. Στο διαχρονικό αυτό ταξιδιωτικό βιβλίο, όπου εύλογα δεσπόζει η Ρωσική Επανάσταση, ο συγγραφέας συγκέντρωσε, όπως ο ίδιος λέγει στον Πρόλογό του, ό,τι είδε, ό,τι στοχάστηκε και ένιωσε στην απέραντη χώρα, στα εξωτικά της τοπία, στις «βουερές πολιτείες», στα «καταχιόνιστα χωριά» και στις «έρημες στέπες» της. Γιατί στη Ρωσία ο Νίκος Καζαντζάκης δεν υπήρξε απλός περαστικός ταξιδιώτης. Οσμίστηκε τον ιδρώτα και το αίμα των ανθρώπων της, μοιράστηκε το δάκρυ, την αγωνία αλλά και την ανάτασή τους, αφουγκράστηκε την καρδιά τους, άφησε τη δική του να συντονιστεί μαζί της, υποκλίθηκε στον αγώνα τους για ένα πανανθρώπινα καλύτερο αύριο, φώναξε μαζί τους, εξέφρασε τις αντιρρήσεις και τις επιφυλάξεις του. Αντίκρισε, με σάρκα και οστά, το πνεύμα τής εποχής του. Αλλά και προσέγγισε τον «Αόρατο», «την κοσμογονική Δύναμη»: «Νιώθεις, σε τριγυρίζουν εδώ, στη Ρουσία, οι τυφλές δυνάμες που δημιουργούν το μάτι και το φως». Μετά από μια τέτοια οδύσσεια, ζητάει από τον αναγνώστη να επιστρατεύσει όχι μόνο τη λογική, αλλά και «την κίνηση του σπλάχνου του», την εσώτερη ορμή του ν’ αλλάξει τον κόσμο.

Είκοσι ένα ποιήματα σε «τέρτσα ρίμα» («κάντα» ή «τραγούδια» τα χαρακτήριζε ο δημιουργός τους) περιέχονται στο βιβλίο Τερτσίνες. Ο Νίκος Καζαντζάκης τα συνέθεσε σε διάστημα πέντε ετών, από τα τέλη τού 1932 μέχρι τα μέσα τού 1937. Κυρίως αποτυπώνουν και υμνούν μορφές που μελέτησε, θαύμασε, τον σημάδεψαν και τον επηρέασαν βαθιά στον πνευματικό και βιοτικό του ανήφορο: «Στα τραγούδια ετούτα θα ’θελα να μπορούσα να φανέρωνα την ταραχή και τη χαρά που μου δίνουν οι ψυχές που εθρέψαν την ψυχή μου. Είναι οι Μάνες απ’ όπου βύζαξα την αγάπη, όπως εγώ τη νιώθω, την άσκηση, την επιμονή και την αφιλοκέρδεια· κι ακόμα την αντοχή – κι όχι μονάχα την αντοχή, παρά τον αμισάνθρωπο, πασίχαρον έρωτα της μοναξιάς. [...]» Εκτός από τα ποιήματα, ο αναγνώστης θα βρει Πρόλογο του ποιητή, Σημείωμα του επιμελητή τής πρώτης έκδοσης (1960) Ε. Χ. Κάσδαγλη και Πληροφοριακό Σημείωμα του Δρος Πατρόκλου Σταύρου, ο οποίος επιμελήθηκε τις νεότερες ανατυπώσεις καθώς και την επανέκδοση του 2007.

ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΠΥΡΦΟΡΟΣ, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΛΥΟΜΕΝΟΣ, ΚΟΥΡΟΣ, ΟΔΥΣΣΕΑΣ, ΜΕΛΙΣΣΑ

ΧΡΙΣΤΟΣ, ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο ΠΑΡΑΒΑΤΗΣ, ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ, ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΛΟΜΒΟΣ, ΣΟΔΟΜΑ ΚΑΙ ΓΟΜΟΡΡΑ, ΒΟΥΔΑΣ

Καρπός τής συγκλονιστικής γνωριμίας τού Νίκου Καζαντζάκη με τη Σοβιετική Ένωση, το βιβλίο γράφτηκε απ’ ευθείας στα γαλλικά (1929). Η Εισαγωγή τής Ελένης Ν. Καζαντζάκη (για πρώτη φορά στα ελληνικά) και το Σημείωμα του Δρος Πατρόκλου Σταύρου, εκδότη και επιμελητή τού βιβλίου, ανασυνθέτουν με ζωντάνια την αγωνιώδη περιπέτεια της έμπνευσης, συγγραφής και έκδοσης του προφητικού αυτού βιβλίου.

«Στη Λυκόβρυση, ένα χωριό τής Ανατολίας, ένα παμπάλαιο έθιμο απαιτεί από τους κατοίκους να αναβιώσουν το Πάθος τού Χριστού κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα. Η άφιξη μιας ομάδας Ελλήνων, κυνηγημένων από τους Τούρκους, μοιράζει τη Λυκόβρυση στα δύο: ενώ ο ιερέας και οι προύχοντες αποδιώχνουν τους απόκληρους, εκείνοι που υποδύονται τους Αποστόλους και τον Χριστό προσπαθούν να τους βοηθήσουν. Μια άγρια πάλη αρχίζει να εξελίσσεται ανάμεσα στους πρόσφυγες, που έχουν εξαγριωθεί από την μακρά λιμοκτονία, και τους κατοίκους τού χωριού. Μια ιστορία με πολύ σύγχρονους απόηχους. Αυτό το επικό μυθιστόρημα του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957) επανατοποθετεί την ουσία τού ευαγγελικού μηνύματος στην καρδιά τής εποχής μας.» (Από τη γαλλική έκδοση Nikos Kazantzaki, Le Christ Recrucifié, Plon, Paris 1988) Στο αριστουργηματικό μυθιστόρημα Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται βασίστηκε η κλασσική ταινία τού Ζυλ Ντασσέν Celui qui doit mourir (Εκείνος που Πρέπει να Πεθάνει, γνωστή και με τον αγγλικό τίτλο He who must die), που προβλήθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών τον Απρίλιο του 1957. Επίσης, η επιτυχημένη όπερα The Greek Passion (Το Ελληνικό Πάθος), του Τσέχου Μποχουσλάβ Μαρτινού.

Το βιβλίο Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία – Κίνα ήταν καρπός τού ταξιδιού τού Νίκου Καζαντζάκη ως δημοσιογράφου το 1935. Επιστρέφοντας από το δεύτερο ταξίδι του εκεί με την Ελένη του, άφησε την τελευταία του πνοή στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας (26 Οκτωβρίου 1957). Η Ελένη συμπλήρωσε το βιβλίο του και προσέθεσε Επίμετρο (1961) για το μοναχικό της ταξίδι στην Άπω Ανατολή. Για την Κίνα ειδικά, έγραψε και η ίδια ξεχωριστό βιβλίο, με τίτλο: Κίνα, Μικρή πορεία στη μεγάλη χώρα. Στην αρχή τού βιβλίου της, σημειώνει: «Το σύντομο τούτο οδοιπορικό κλείνει συμπυκνωμένες τις εμπειρίες από τρία ταξίδια και δεκαεννιά χρόνια μελέτη για μια μακρινή μεγάλη χώρα και το λαό της, που ύστερα από μακρόχρονη, οδυνηρή παρακμή, ορθώθηκε ξαφνικά μπροστά μας, γαλήνιος κι αποφασισμένος, κρατώντας στα χέρια του τα λουριά από το νικηφόρο του άρμα. [...]».