Πληροφορίες για την τραγωδία αυτή δείτε στον δεύτερο τόμο τού Θεάτρου:
Θέατρο Β΄ – Τραγωδίες με βυζαντινά θέματα:
Χριστός, Ιουλιανός ο Παραβάτης, Νικηφόρος Φωκάς, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος

 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

«Γράφτηκε για πρώτη φορά το 1944 και σε δεύτερη γραφή το 1949. Η τελική, τρίτη, γραφή του έγινε σε δεκατρισύλλαβο στίχο το Μάρτη 1951. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέα Εστία το 1953 με υπότιτλο “ο εθνικός θρύλος τής Αλώσεως” κι έγινε όπερα απ’ το Μανόλη Καλομοίρη. Παίχτηκε απ’ την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ωδείο Ηρώδου τού Αττικού στις 16 Αυγούστου 1962.
»Με πλαίσιο την πολιορκημένη Κωνσταντινούπολη δίνονται σε αδρές γραμμές οι κοινωνικοϊστορικές συνθήκες που οδήγησαν στην πτώση. Η ιστορική διάσταση επικρατεί σε βάρος τής μεταφυσικής, που αρχικά φαινόταν σαν η μόνη διαφυγή. Κάθε ελπίδα βοήθειας απ’ την Παναγία εγκαταλείπεται και ο λαός, οι άρχοντες και το ιερατείο μένουν χωρίς στήριγμα να παλέψουν με τις λίγες δυνάμεις που τους απόμειναν ενάντια στον πανίσχυρο εχθρό που τους πολιορκεί.
»Μέσα στο θρησκευτικό φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τη θρησκοληψία τού λαού και την απελπισμένη προσπάθεια της άρχουσας τάξης να περισώσει τα προνόμιά της, προβάλλει η ηρωϊκή μορφή τού τελευταίου αυτοκράτορα που, ξέροντας το μάταιο της αντίστασης κι ενώ του ήταν δυνατό να σωθεί, αποδέχεται συνειδητά τη θυσία και το χρέος του. Ο μονόλογός του στο τέλος τής δεύτερης πράξης είναι μεγαλειώδης από θεατρικής και νοηματικής άποψης κι εκφράζει όλο το δυναμισμό και την ψυχική του ανάταση πάνω από κάθε ελπίδα, πίστη ή φόβο.
»Στο σημείο αυτό κορυφώνεται το δραματικό στοιχείο τού έργου [...].»

(Από το άρθρο τού Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο τού Νίκου Καζαντζάκη»
στο περιοδικό Διαβάζω, Αριθ. 51, Μάρτιος 1982.)